باتون
باتون یکی از ابتدایی‌ترین و در عین حال اساسی ترین وسایل کوهپیمایی است.امروزه بسیاری از کوهنوردان از باتون در پیمایش ها و صعود های خود استفاده میکنند و روز به روز به تعداد استفاده کنندگان اضافه می شود.
این سوال همیشه برای کوهنوردان وطبیعت گردان باقی بوده که:
آیا استفاده از باتون ضروری است؟
باتوم یا باتون از جمله تجهیزاتی است که در مورد کاربردهای آن در کوهنوردی ابهامات و افراط و تفریط بسیاری وجود دارد. برخی کوهنوردان هرگز از باتون استفاده نمی‌کنند و برخی بدون باتون به کوه نمی‌روند. واقعیت این است که در برخی از برنامه‌های کوهنوردی، هیچ چیز جای باتون را نمی‌گیرد. از سوی دیگر، کاربرد بی‌رویه یا نادرست باتون میتواند پیامدهای زیانباری برای کوهنوردان داشته باشد.
شما هم مثل من ممکن است به کوهنوردانی برخورده باشید که به دلایل نا مشخص از باتون استفاده نمی کنند. عادت نداشتن! یکی از دلایلی ست که این افراد برای عدم استفاده از باتون عنوان می کنند. ولی گمان می رود ایمان نداشتن به مزایای استفاده از باتون دلیل اصلی آن باشد. این مورد بین کوهنوردان تازه کار یا آنها که از ابتدا ضرورت استفاده از باتون را درک نکرده اند بسیار شایع است. مورد دیگر استفاده از یک عدد باتون است. استفاده از یک باتون هیچ کمکی به کم کردن فشار وارده به عضلات و مفاصل نخواهد کرد آنچه درصد قابل توجهی از این فشار می کاهد استفاده از دو باتون است.
البته در مورد استفاده از باتون باید به دو نکته مهم توجه داشت:
1. باتون حتماً باید جفت باشد و استفاده از یک باتون (بصورت چوبدست یا عصا) کمک چندانی به کوهنورد نمیکند. علاوه بر این استفاده از تک باتون ـ‌بویژه اگر همواره آن را در یک دست بگیریم‌ـ میتواند اختلالات ساختاری در سیستم عضلانی‌ـ‌اسکلتی پدید آورد.
2. استفاده‌ي مداوم از باتون میتواند حس تعادل کوهنورد را تضعیف نماید و این دسته از کوهنوردان در گذر از مسیرهای صخره‌ای، تیغه‌ها، لبه‌ي پرتگاهها و ... دچار مشکل خواهند شد.
مناسب بودن دسته‌ها و بندها برای اعمال نیرو، داشتن پروانه (بشقابک) متناسب با نوع برنامه و طول متناسب با قد کوهنورد از سایر نکاتی است که در مورد باتون باید به یاد داشت.
فوائد استفاده از باتون:
دو دلیل کوهنورد را وادار می کند از باتون استفاده کند که یکی صدمه ندیدن در دراز مدت به مفاصل :چون فشار وارده به بدن ، به شی ثانوی که باتون می باشد منتقل می شود و کمتر به زانو و کمر فشار می آید،مسلم است که داشتن دو نقطه اتکاء اضافی فشار را برروی پاهای ما کمتر می سازد و باعث می گردد که عضلات کمتر در گیر شوند و کمتر خسته شویم یکی هم غلبه بر سختی مسیر و ایمنی حرکت:استفاده از این وسیله برای بهبود و کارآیی کوهپیمایی و محافظت در طول صعودهای دشوار و مخصوصا"پایین آمدن باعث شده که فشار کمتری به زانو و مفاصل درگیر وارد شود.
آزمایشات و محاسبات علمی ثابت کرده که استفاده از باتون نیروی فشار روی پاها را در حدود ۵ تا ۶ کیلوگرم برای هر قدم در طول کوهپیمایی کاهش میدهد به عبارت دیگر کاهش چندین تن فشار برای چند ساعت کوهپیمایی.
بطور کلی در دو دسته از برنامه‌ها، استفاده از باتون سودمند و ضروری است :
کوهپیمایی های طولانی :
در این دسته از برنامه‌ها، عواملی همچون مسافت بلند، زمان طولانی و بار سنگین، استفاده از باتون را ایجاب میکنند. کاربرد باتون در این گونه کوهپیمایی ها (عبور از خط‌الراس ها، صعودهای زنجیره‌ای و...)، میتواند بخشی از نیروی وزن کوهنورد را به دست ها و بالاتنه انتقال داده و خطر آسیب های زانو را کاهش دهد.
صعودهای زمستانه:
در این گونه صعودها کاربرد باتون ضروری است و همراه نداشتن آن میتواند مشکلات جدی پدید آورد. در زیر به مهمترین دلایل ضرورت استفاده از باتون در صعودهای زمستانه اشاره میشود:
برفکوبی، پای ثابت برنامه‌های زمستانه است و هرچه عمق برف بیشتر باشد، این فرآیند دشوارتر و استفاده از باتون ضروری‌تر می‌گردد. تا جایی که در برف عمیق تر از یک متر، حرکت بدون باتون تقریباً ناممکن میشود. کاربردهای باتون در روند برف کوبی عبارتند از: تعدیل نیروی وارد بر زانوها، کمک به انتقال وزن و گام‌برداری و از همه مهم تر حفظ تعادل.
مسیریابی و کسب اطلاع از عوارض پنهان در زیر برف، در صعودهای زمستانه اهمیت زیادی دارد. باتون در این روند کمک شایانی به کوهنورد نموده و به کمک آن میتوان اطلاعات ارزشمندی درباره‌ي عمق برف، وجود یخ یا آب در زیر برف، برجستگیها و فرورفتگی های مسیر و ... به دست آورد.
ارزیابی لایه‌های موجود در پوشش برف و برآورد خطر بهمن در صعودهای زمستانه از اهمیت بسیاري برخوردار است. باتون در این زمینه نیز میتواند نقش مهمی ایفا نماید.
علاوه بر موارد بالا، باتون کاربردهای دیگری نیز دارد که ساخت برانکارد در موارد بحرانی و تثبیت و تحکیم چادر از جمله‌ي آنهاست.
فواید باتون هنگامی است که از باتون درست استفاده شود:
باتون ها در ازای هر ساعت فعالیت کوهنوردی چندین تن وزن را از روی اندام تحتانی به دستها منتقل میکنند.
ودر ازای یک روز فعالیت سنگین کوهنوردی حدود 30 تن وزن وفشار را از روی زانوهای شما منتقل میکند.
درموارد ذیل ودر حمل کوله پشتی های سنگین استفاده از باتون فشار را از روی مفاصل اندام تحتانی کم می کند:
الف:در سنین بالا وافراد سالمند
ب:در وزن بالای کوهنورد(کوهنورد سنگین وزن)
ج:ناراحتی قبلی مفاصل و ستون فقرات
د:در هنگام حمل کوله پشتی های سنگین (در برنامه های زمستانی و طولانی مدت)
ه:در هنگام کوهنوردی بر روی برف و مکانهای خیس،سبزه زار ، نرم ،هنگام عبور از رودخانه ،کوهنوردی در شرایط مه یا دید کم(در شرایط فوق حفظ تعادل نقش حیاتی برای سلامتی فرد دارد)
افزایش حس تعادل و ایجاد تعادل(کاهش زمین خوردن و سر خوردن وسقوط) خصوصا در خستگی های مفرط در برنامه های کوهنوردی
معایب استفاده از باتون در کوهنوردی:
1- استفاده نادرست از باتون(اگر فاصله بین بدن و باتون زیاد باشد نه تنها کشیدگی در اندامها زیاد میشود بلکه هنگام چرخش درد زیادی نیز احساس خواهد شد.
2- استفاده از باتون ها احساس تعادل را کاهش میدهد
(استفاده مداوم از باتون توانایی هماهنگی کوهنورد را کاهش میدهد.در مورد استفاده مکرر از باتون، کوهنورد احساس امنیت بیشتری می کند.این اثر مخرب بوده و باعث میشود در مناطقی که صعب العبور است ،خصوصا جایی که فرد نمی تواند از باتون استفاده کندفرد دچار مشکل شود،مانند :تیغه های باریک کوه ومسیرهای پرتگاهی)(متداولترین حادثه کوهنوردی :سقوط بدلیل لغزش در هنگام فرود است).
3- مکانیزم های محافظتی فیزیولوژیکی را کاهش میدهد:
استفاده مداوم از باتون تحریک کشیدگی فیزیولوژیکی را که برای تغذیه غضروف مفصلی و ورزیده کردن وحفظ حالت کشسانی مفصل لازم است کاهش میدهد.
4- افزایش ضربان قلب به دلیل فعالیت ماهیچه های بزرگتر در اندام فوقانی(دستها).
5- راحت نبودن هنگام عکاسی یا فیلمبرداری در برنامه های کوهنوردی(دلیل پزشکی نیست).(حتی میتواند خطراتی برای کوهنورد داشته باشد)
استفاده از باتون در کوهنوردی نباید عادتی و همیشگی باشد. ونباید از آن در تمامی مسیرها استفاده کرد بخصوص استفاده دائمی از باتون در کودکان و نوجوانان جایز نیست.
در استفاده از باتون باید فوائد و مضرات آن در نظر گرفته شود سپس در موردکاربرد آن تصمیم گرفته شود.
انواع باتون :
الف: ثابت(چوب اسکی)
امروزه برای کوهنوردی کاربرد ندارد.
ب: قابل تنظیم (تلسکوپی)
باتون های تلسکوپی از نظر کارایی در کوهنوردی بهتر وایمن تر می باشند . زیرا قابلیت مهم تنظیم ارتفاع باتون وجود دارد. در پیمایش الزاما از باتون های قابل تنظیم (تلسکوپی) استفاده می کنیم تا برای شرایط مختلف و حمل آن را تنظیم کنیم، ضرورت دارد در کوهپیمائی از یک جفت باتون (2 عدد باتون) استفاده شود.
باتون عادی: این نوع باتون ها بدلیل ساختشان دیرتر آسیب می بیند و البته ضربه ها متوالی از زمین به دستتان منتقل میکنند و باعث کمی خستگی می شود، اگر توانایی بدنی شما اجازه می دهد، بهتر است از این نوع باتون ها استفاده کنید. مخصوصا در کوهنوردهای بسیار سنگین و آلپی (سبک بار) زیرا امکان خرابی باتون به حداقل میرسد.
باتون ضربه گیر(آنتی شُک): بدلیل وجود فنر به کار رفته در این باتون ها، از نظر کاهش ضربه و فشار روی دستها و ایجاد خستگی در ضربه های متوالی به دستها کارایی بیشتری دارند.
نحوه استفاده از باتون :
طول باتون بر اساس قد فرد و شیب مسیر باید تنظیم شود و همچنین طوری که در هنگام استفاده از باتون آرنج زاویه 90 درجه داشته باشد.دراستفاه از باتون دقت شود تا حد امکان نزدیک به خط عمود بدن باشد . هنگام راه رفتن بدون حمل بار وکوله پشتی تفاوتی نمیکند که از یک یا دو باتون استفاده شود.اما در حمل بارهای سنگین برای حفظ تعادل حتما باید از دو باتون استفاده شود.
باتون را طوری حمل و استفاده نمایید که در صورت نیاز به دستانتان و عدم نیاز به باتون بتوانید آن را براحتی در کوله پشتی خود قرار داده و قسمت تیز باتون بسمت پایین باشد تا خطر یا مزاحمتی برای کوهنورد پشتی شما نداشته باشد.
طریقه استفاده باتون:
از باتون به دو طریق استفاده می کنند:
حرکت باتون، باتون، پا، پا
حرکت باتون، پای مخالف باتون، حرکت باتون، پای مخالف باتون
کوهنورد باید فاصله بین باتون و بدن خود تا حد امکان کم کند و قدم برداشتن هنگام فرود باید کوتاه، کشش دار، و تا حد امکان آرام باشد(نه آنقدر آرام که موجب خستگی عضلات چهارسر ران وعضلات جلو ران گردد) تا جایی که میتواند جلوی کشیدگی اندامها را بگیرد.
چند نکته در استفاده از باتون:
هیچگاه در دراز مدت از باتون به صورت تکی استفاده نکنید زیرا باعث ایجاد عارضه در بدن شما میشود.
استفاده از باتون در کوهنوردی نباید عادتی و همیشگی باشد. ونباید از آن در تمامی مسیرها استفاده کرد بخصوص استفاده دائمی از باتون در کودکان و نوجوانان جایز نیست.
استفاده از باتون در مسیرهای با شیب کم لطفی ندارد. همچنین در مسیرهای فنی یا با شیب زیاد، بخصوص در مسیرهای برفی پرشیب،باید از کلنگ یا تبریخ استفاده شود.
ضمنا از دویدن در سراشیبی ها و برداشتن قدم های بلند بپرهیزید ودر راههای باریک و خطرناک از طناب بعنوان کمک و حمایت استفاده کنید.
باتون را طوری حمل و استفاده نمایید که در صورت نیاز به دستانتان و عدم نیاز به باتون بتوانید آن را براحتی در کوله پشتی خود قرار داده و قسمت تیز باتون به سمت پایین باشد تا خطر یا مزاحمتی برای کوهنورد پشتی شما نداشته باشد.
برنامه های کوهنوردی را متناسب با توانایی بدنی خود انتخاب کنید.
با رعایت موارد فوق میتوان ده ها سال به ورزش کوهنوردی بدون بروز عوارض ارتوپدی و مفصلی پرداخت.
اجزای باتون:
همانطور که در شکل زیر هم نشان داده شده اجزای باتون عبارتند از :
دسته باتون: جهت استفاده باتون آن را در دست می گیرند و از جنس عایق پلاستیک و لاستیک تهیه شده است.
بند حمایت: در قسمت بالای دسته باتون تسمه ای قابل تنظیم وجود دارد، دست از داخل بند حمایت باید عبور کند و دسته را بگیرد، تا نیروی وزن را روی مچ دست تقسیم کند. نحو گرفتن دسته باتون به شکل زیر است.
بدنه اصلی: بدنه اغلب باتون‌ها از سه قسمت تشکیل شده است و از جنس آلیاژهای فولاد(سنگین و بسیار مقاوم) یا آلیاژ آلومینیوم(سبک و با مقاومت کم) یا تیتانیوم(سبک و بسیار مقاوم) و به تازگی الیاف کربن(بسیار سبک و بسیارمقاوم) تهیه میشود. 2 یا 3 قسمتی که به صورت کشویی و دو بدو داخل هم فرو می‌روند و حالت تلسکوپی را بوجود می‌آورند.
سیستم قفل: این قسمت از باتون وظیفه تنظیم اندازه باتون را دارد. با چرخانیدن به طرف چپ باز و به طرف راست بسته می شود.
گل باتون: . قطعه ای پلاستیکی برای جلوگیری از فرو رفتن باتون در برف، گل یا شن است.
سخمه: نوک سخمه از یک الماسه یا تنگستن تشکیل شده است که باعث فرو رفتن در برف و یا زمین میشود و از لغزش باتون جلوگیری میکند.
محافظ سخمه: زمانیکه از باتون استفاده نمی‌کنید آنرا جمع کنید و محافظ سخمه را نصب کنید تا به کسی یا جایی آسیب نرساند.
تنظیم اندازه (ارتفاع) باتون:
ارتفاع باتون بر اساس "قد فرد" و "شیب مسیر" باید تنظیم شود، وقتی شما باتون را بدست گرفته‌اید و سخمه آن روی زمین است، زاویه باز و و ساعد دست شما (آرنج) 90 درجه باشد. با این حساب با توجه به شیب مسیر، روشن است که هنگام صعود اندازه باتون کمتر از اندازه آن در هنگام فرود بیشتر است.
در شروع حرکت وقتی می‌خواهیم از باتون استفاده کنید، نگاهی به شیب کلی مسیر بکنید و ارتفاع باتون را بر اساس آن تنظیم کنید. در مسیرهای برفی، شنی یا گلی، ارتفاع باتون از محل گل‌باتون تا دسته محاسبه میشود. زیرا ضخمه در برف فرو می‌رود و از ارتفاع باتون کاسته میشود.
دراستفاه از باتون دقت شود تا حد امکان نزدیک به خط عمود بدن باشد . هنگام راه رفتن بدون حمل بار وکوله پشتی تفاوتی نمیکند که از یک یا دو باتون استفاده شود. اما در حمل بارهای سنگین برای حفظ تعادل حتما باید از دو باتون استفاده شود.
ارتفاع هر دو باتون باید یکی باشد مگر در شرایط خاص. (مثلا هنگامی که مسیری را به صورت تراورس پیمایش می‌کنید باتونی که سمت پای کوه است کوتاهتر از باتونی است که سمت پای دره است.)
ترفند ویژه در تنظیم اندازه باتون:
در تنظیم ارتفاع باتون، ابتدا، قسمت سوم بدنه (قسمت نازکتر) را تا انتهای، حد مجاز بیرون بیاورید و برای تنظیم نهایی ارتفاع باتون از قسمت دوم کمک بگیرید. فایده این امر این است که در دفعات بعد برای تغییر ارتفاع باتون، میتوان فقط قسمت دوم را تغییر داد و این قضیه کار را راحت‌تر میکند. البته این اقدام برای باتون‌های مرغوب که از آلیاژهای قوی و سبک استفاده کرده‌اند توصیه میشود. جنس بدنه باتون ها از 4 نوع آلومینیوم، فولاد، تیتانیوم و کربن ساخته می شود که به ترتیب به سمت سبکی و مقاومت بیشتر پیش می روند.
مراقبت و نگهداری باتون ها:
زمانیکه کار با باتون به اتمام رسید ابتدا با یک پارچه بدنه، سخمه و دیگر قطعات باتون را کاملا تمیز کنید و آنگاه آنرا جمع کنید و در زمان حمل توسط کوله پشتی سر باتون به طرف بالا قرار گیرد و لاستیک های محافظ را روی سخمه قرار دهید.
هیچگاه مفاصل باتون را روغن کاری نکنید. در صورت چرب شدن مفاصل باتون محکم نمی شوند.
منبع: کوهنوردان زرتشتی ایران